काठमाडौं ।दशैंमा नयाँ लुगा, मिठाइ, पिङ र जमरा जस्तै नयाँ नोट पनि पर्वको अपरिहार्य भाग बनेको छ। गाउँघर जाँदाको कोसेली, पूजाका सामग्री र दक्षिणाका लागि धेरैले नयाँ वा सुकिला नोट माग्ने र प्रयोग गर्ने गर्छन्। राष्ट्र बैंकले पनि दशैं अघिको करिब २० दिनदेखि नयाँ तथा सुकिला नोट सटही गर्ने सुविधा दिने गरेको हुन्छ। तर नयाँ नोटको पर्याप्त जतन नहुँदा ती नोट च्यातिने, बिग्रिने वा प्रयोग नहुने समस्या देखिन्छ — जसले व्यक्तिगत आर्थिक घाटा र कानुनी समस्या झैं असर पार्न सक्छ।

मुख्य बुँदा

• राष्ट्र बैंकले दशैंअघि नयाँ/सुकिला नोट सटही गर्न सुविधा दिने गरेको छ (सटही अवधि हरेक वर्ष फरक हुनसक्छ)।
• पूजापाठ र दक्षिणामा नयाँ नोट प्रयोग गरिनु सामान्य भएता पनि नोटलाई ध्यान दिएर सुरक्षित राख्नुपर्छ।
• जानाजानी गरी नोट बिगारेमा कानुनी कारबाही हुनसक्छ — नोट नष्ट गर्नु वा लेख्नु नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन २०२८ अनुसार दण्डनीय काम हो।

नयाँ नोट जतन गर्ने उपाय

1. पूजा–पाठ गर्दा नोट च्यातिने, भिज्ने वा दाग लाग्ने ठाउँमा नराख्नुहोस्।
2. नोट राम्ररी चिटिक्कै तह पारेर मात्र राख्ने; क्लिप, पिन वा इलास्टिकले तिखो रूपमा च्यापेर नराख्ने।
3. जमरा वा टिका राख्ने थालीमा सिधै नयाँ नोट नराख्ने, छुट्टै पर्स वा कागजी खोल प्रयोग गर्ने।
4. माला, रङ वा टिका टाँस्ने क्रियाकलापमा नोट प्रयोग नगर्नु — यसले नोट बिग्रन सक्छ।
5. बालबालिका र पाल्तु जनावरबाट नोट टाढा राख्ने ठाउँमा राख्नुहोस्।
6. सजिलै बोक्न मिल्ने छुट्टै पर्स/एन्भलपमा दक्षिणा दिएर पठाउने/लिने व्यवस्था गर्नुहोस्।

जतन नगर्दा के हुन सक्छ?

• नोट च्यातिएमा, आधाभन्दा बढी नष्ट भएपछि राष्ट्र बैंकले स्वीकार नगर्न सक्छ र धारकले आर्थिक घाटा व्यहोर्न बाध्य हुन सक्छ।
• जानाजानी बिगारेको प्रमाणित भए कानुनी उजुरी भइ जरिवाना वा कैदसम्मको सजाय हुनसक्छ।
• बैंकले बिग्रिएका तर आधाभन्दा बढी बाँकी भएका नोट सटही गर्छ; तर जानाजानी बिगारिएको वा नक्कली नोटको सटही गर्दैन र कारबाही हुन सक्छ।

दशैंको समयमा नयाँ नोटको प्रयोग र जतनमा सजग भए हामी आफैंले अनावश्यक आर्थिक र कानुनी जोखिमबाट बच्न सक्छौं — नयाँ नोट सुरक्षित राख्ने स-साना अभ्यासले ठूलो फाइदा गर्छ।