काठमाडौं। नेपालमा फेरि लोडसेडिङका घटनाहरू बढ्दै गएका छन्। तर, यसपटक बहस नेतृत्व, अनुहार र राजनीतिक वक्तव्य वरिपरि बढी घुमिरहेको छ, वास्तविक समस्या भन्दा। कुलमान घिसिङको स्थानमा हितेन्द्रदेव शाक्यलाई ल्याइएको केही महिना भइसकेको छ, तर लोडसेडिङको अन्त्य भने भएको छैन।

बर्खाबाहेक विद्युत आपूर्तिमा भारतमा निर्भरता

नेपालको विद्युत उत्पादन खासगरी बर्खायाममा मात्रै पर्याप्त हुन्छ। बाँकी समय—विशेषतः हिउँद र गर्मी महिनामा—भारतबाट आयात गर्नुपर्ने बाध्यता रहँदै आएको छ। यही कारणले बर्खाबाहेकका महिनामा औद्योगिक क्षेत्रहरूमा लोडसेडिङ नियमितजस्तै हुन्छ। घरायसी उपभोक्ताले समेत बेला-बेला बत्ती जानु परेको गुनासो गर्ने गरेका छन्।

राजनीतिक अनुहारकै चर्चा बढी

लोडसेडिङ हटेको श्रेय कुलमान घिसिङलाई दिनेहरू अहिलेको समस्याको दोष हितेन्द्र शाक्यतिर सोझ्याइरहेका छन्। तर, विगतमा लोडसेडिङको अस्तित्व नस्वीकार गर्नेहरू अहिले यसलाई सामान्य ‘प्राविधिक समस्या’ भनेर बर्णन गरिरहेका छन्।

ऊर्जामन्त्री दीपक खड्काले स्वयं चैतअघि लोडसेडिङ रहेको स्वीकार गर्दै आएका थिए। तर अहिलेको अवस्थालाई ‘भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयत्न’ भन्दै टिप्पणी गरेका छन्। सिंहदरबारस्थित संसदीय समितिमा बोल्दै उनले राति १२ बजे पनि विदेशबाट फोन आएको, बत्ती गयो भन्ने आरोप लाग्ने गरेको बताएका थिए। तर, सन्देश स्पष्ट छ—विद्युत आपूर्तिमा समस्या छ, र उपभोक्ताहरू त्यसको प्रभावमा छन्।

केही सुधार, तर समस्याको जड उस्तै

हालको अवस्थासँग तुलना गर्दा एक साता अघि दैनिक ४–५ पटकसम्म घन्टौं बत्ती जाने अवस्था थियो, भने औद्योगिक लोडसेडिङ १२ घन्टासम्म पुग्थ्यो। अहिले पानी पर्न थालेपछि उत्पादन बढेको र केही सहजता आएको भए पनि समस्या समाधान भइसकेको छैन।

बुधबारको उदाहरण हेर्ने हो भने—मनसुन सम्बन्धी कार्यक्रमकै बीच बत्ती चार पटक गइसकेको थियो। यसको केही घण्टापछि मन्त्री खड्का संसदमा लोडसेडिङ नभएको दाबी गर्दै थिए।

दीर्घकालीन समाधान चाहिन्छ, दोषारोपणले हैन

हालै केही दिन नेपालले भारततर्फ १५० मेगावाट विद्युत निर्यात गरेको जनाएको भए पनि ऊर्जा विश्लेषकहरू यसलाई ‘स्थायी उपलब्धि’ मान्दैनन्। घाम लागेको केही दिनमै आयात गर्नुपर्ने अवस्था फेरि फर्कन सक्छ।

यसरी सरकार, नेपाल विद्युत प्राधिकरण र निजी क्षेत्रबीच अब जलासययुक्त आयोजना (Reservoir-based Hydropower) को विकासमा ध्यान दिनुपर्ने आवश्यकता झनै देखिएको छ। हालका अधिकांश आयोजना नदीको बहावमा आधारित (Run-of-the-River) भएकाले बर्खामा अत्यधिक उत्पादन हुन्छ तर हिउँद र गर्मीमा उत्पादन अत्यन्त न्यून हुन्छ।

पुरानो वितरण प्रणालीले समस्या झन् गहिरो

केवल उत्पादन होइन, वितरण प्रणाली पनि सुधारको खाँचोमा छ। काठमाडौं जस्तो सहरमा समेत वितरण प्रणाली पुरानो र जर्जर अवस्थामा रहेको छ, भने ग्रामीण क्षेत्रको अवस्था अझ दयनीय छ।