काठमाडौँ ।  विगत केही वर्षयता कृत्रि म बद्धि मत्ता (Artificial Intelligence – AI) विश्वका प्रत्येक क्षेत्रमा तीव्र गतिमा प्रवेश गर्दैछ। स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात, वित्तीय सेवा, उत्पादन, सञ्चार र मनोरञ्जन क्षेत्रमा यसको प्रभाव स्पष्ट रूपमा देखि न्छ। आधनिुनिक प्रविधि र डिजिटल युगले मानिसको जीवनलाई छिटो, सहज र प्रभावकारी बनाएको छ भनेAI यस प्रक्रियामा एक महत्वपूर्ण चालकको रूपमा देखा परेको छ।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा, AI प्रणालीहरूले रोग निदान, औषधि विकास, उपचार योजना निर्माण, र जनस्वास्थ्य अनसुन्धानमा क्रान्ति कारी योगदान गरिरहेका छन। विश्वका केही अग्रणी अस्पतालहरूमा AI प्रणालीहरूले क्यान्सर, हृदय रोग, र न्यरुोलोजिकल रोगहरू छिटो र अधिक सटीक तरिकाले पत्ता लगाउन सहयोग गरिरहेका छन। यसले चिकित्सकलाई रोगको प्रारम्भिक अवस्था चिन्न र तत्काल उपचार सरुु गर्न सघाउँछ। उदाहरणका लागि , ‘IBM Watson Health’ जस्ता AI उपकरणहरूले ठूलो मात्रामा मेडिकल डेटा   विश्लेषण गरेर रोग नि दानमा सहजता ल्याइरहेका छन। यसले रोगीहरूको जीवन रक्षामा ठूलो भमिूमिका खेलिरहेको छ। शिक्षामा AI को प्रवेशले सिकाइको वातावरणमा ठुलो परिवर्तनर्त ल्याएको छ। AI आधारित प्लेटफर्महरुले विद्यार्थी कोक्षमता, रुचि र आवश्यकता अनुसार व्यक्तिगत सिकाइ योजना तयार पार्छन।

यसले शिक्षकलाईअधिक प्रभावकारी पाठ योजना बनाउन र विद्यार्थीको प्रगति नजिकबाट ट्र्याक गर्न मद्दत गर्दछ। विद्युतीय शिक्षण प्रणाली (E-learning systems) र स्मार्ट कक्षा (Smart Classrooms) मा AI को प्रयोगले परम्परागत शिक्षा प्रणाली भन्दा बढी व्यक्तिगत, दिगो र समावेशी शिक्षा सुनिश्चित  गर्दछ।

तर, AI को व्यापक प्रयोगले  चुनौतीहरू  पनि  सिर्जना गरेको छ। रोजगार क्षेत्रमा यसको प्रभाव स्पष्ट छ। उद्योग रसेवा क्षेत्रमा परम्परागत मानव श्रम अब मशीन र AI प्रणालीद्वारा प्रति स्थापन हुँदैछ। बकिैंकिङ, ग्राहक सेवा र निर्माण क्षेत्रमा रोबोट र AI उपकरणहरूले धेरै सामान्य कामहरू गर्दै आएका छन। यसले आर्थिक असमानता बढाउनेर केही जनसङ्ख्यालाई बेरोजगार बनाउने जोखिम उत्पन्न गरेको छ।

साथै AI प्रणालीहरूमा डेटा  गोपनीयता, सरुक्षा र नैतिकता  सम्बन्धी चुनौतीहरू बढिरहेका छन। डिजिटल प्लेटफर्म र स्मार्ट डिभाइसहरू मार्फत सकंलित व्यक्तिगत  डेटा दुरुपयोगको  खतरा बढेको छ। यदि उचित नीति , नियम रनिगरानी प्रणालीहरू नबनाइए AI को प्रयोगले सामाजिक, राजनीति कर आर्थिक क्षेत्रमा अनपेक्षि त असर पार्न सक्छ। मानिसको गोपनीयता, स्वतन्त्रता र मानव अधिकारको रक्षा गर्नु चुनौतीपूर्ण हुनसक्छ।

AI को प्रभाव केवल व्यवसाय र उद्योगमा सीमित छैन। यसले मानव जीवनको शैलीको  समाजिक अन्तरक्रिया र दैनिकीमा समेत गहिरो प्रभाव पारिरहेको छ। उदाहरणका लागि  स्मार्ट सहायक (Smart Assistants) जस्तै Alexa, Siri, र Google Assistant ले दैनिक कार्यहरू सजिलो बनाएका छन्  भने AI आधारित ट्राफिक नियन्त्रण प्रणालीले शहरका सडकमा यातायात व्यवस्थापन सुधार  गर्दैछ। यसले मानिसहरूको जीवनलाई सहज र समयको मूल्य  बचत गर्ने बनाएको छ।

विश्वका धेरै विशषेज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन्  कि  AI केवल प्रविधि मात्र होइन, यसलेहाम्रो जीवनको सरंचना नै परिवर्तन गर्न सक्छ। यदि हामी यसलाई जिम्मेवार, न्यायसगंत र मानव केन्द्रित दृष्टि कोणबाट प्रयोग गर्न सक्दैनौं भने, यसले  नैतिक, सामाजिक र आर्थिक चुनौतीहरू   थप गर्ने सम्भावना राख्छ।  साथै AI को प्रयोगमा
पारदर्शित , उत्तरदायित्व र सामाजिक हितलाई प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ।यस सन्दर्भमा  सरकारले नीति निर्माता तथा व्यवसायिक सगंठनहरूले स्पष्ट मार्गदर्शन  , नियम र प्रशिक्षण कार्यक्रर्यम तयार पार्नु आवश्यक छ। AI को सही प्रयोगले मात्र यसको सम्भावनालाई पूरा र जीवनलाई समृद्ध बनाउँछ। यदि हामीले यसलाई विवेकपूर्ण तरिकाले नियन्त्रित र नियमन गर्न सके भने AI शिक्षा, स्वास्थ्य, उत्पादन, यातायात, र व्यवसायिक क्षेत्रहरूमा  सुधार   ल्याउन सक्ने क्षमता राख्दछ।
निष्कर्ष
आजको विश्वमा AI केवल सुविधा  र विकासको साधन मात्र होइन  चुनौती र जिम्मेवारीको संकेत  पनि हो। यसको प्रभाव मानव जीवनका सबैक्षेत्रहरूमा देखिन्छ र यसको प्रभावकारी प्रयोगले मात्र यसले समाजलाई सकारात्मक दिशा दिन सक्छ। हामीलेयसको सम्भावना पहिचान गर्दै जोखिम कम गर्ने उपाय अपनाउन आवश्यक छ। AI को सही प्रयोगले मानव जीवनलाई अझ समृद्ध, सहज, र सुरक्षित  बनाउन सक्छ र यो प्रविधि मानवताका लागि वरदान बन्न सक्छ।